Fundacja rodzinna to nowoczesna instytucja prawna, która pojawiła się w polskim systemie prawnym wraz z ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej. Jej głównym celem jest ochrona majątku rodzinnego, zarządzanie nim oraz zapewnienie sukcesji międzypokoleniowej. To idealne rozwiązanie dla właścicieli przedsiębiorstw rodzinnych, którzy chcą uniknąć rozdrobnienia majątku w wyniku postępowania spadkowego i zabezpieczyć działalność gospodarczą na lata.
Fundacja rodzinna działa na podstawie precyzyjnie określonych zasad – jej aktywność jest ograniczona do zarządzania majątkiem oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Nie może prowadzić działalności gospodarczej, lecz może pomnażać majątek poprzez inwestycje, np. w udziały czy akcje spółek. Założenie fundacji wymaga wniesienia funduszu założycielskiego w wysokości co najmniej 100 tys. zł, a jej rejestracją zajmuje się Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim.
Odpowiedzialność fundacji rodzinnej za zobowiązania
- Zakres odpowiedzialności za długi fundatora
Fundacja rodzinna odpowiada za zobowiązania fundatora powstałe przed jej ustanowieniem. Taka odpowiedzialność ma charakter solidarny – oznacza to, że wierzyciel może skierować swoje roszczenie zarówno wobec fundatora, jak i fundacji (art. 8 ustawy o fundacji rodzinnej). W praktyce wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń z majątku przeniesionego do fundacji rodzinnej, ale tylko do wysokości wartości tego majątku z chwili wniesienia (art. 9 ustawy).
Co ważne, fundacja nie odpowiada za długi fundatora powstałe po jej ustanowieniu, z wyjątkiem zobowiązań alimentacyjnych. Alimenty, zarówno te powstałe przed, jak i po założeniu fundacji, mogą być egzekwowane z jej majątku, jeśli egzekucja z majątku fundatora okaże się bezskuteczna.
- Odpowiedzialność za zachowek
Fundacja rodzinna może być zobowiązana do zapłaty zachowku, jeśli fundusz założycielski został wniesiony w okresie ostatnich 10 lat przed śmiercią fundatora (art. 994¹ § 1 Kodeksu cywilnego). Jej odpowiedzialność ogranicza się jednak do wartości wzbogacenia wynikającego z wniesienia majątku przez fundatora.
W wyroku Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 12 kwietnia 2024 r., sygn. akt I ACa 75/24, wskazano, że fundacja rodzinna odpowiada za zachowek jedynie subsydiarnie – wierzyciel musi najpierw dochodzić roszczeń od spadkobierców.
- Skarga pauliańska a fundacja rodzinna
Jeżeli fundator po ustanowieniu fundacji dokonuje darowizn z pokrzywdzeniem wierzycieli, mogą oni skorzystać z instytucji skargi pauliańskiej (art. 527 Kodeksu cywilnego). Przykładem może być sytuacja, w której fundator wnosi do fundacji dodatkowy majątek, mimo świadomości swoich długów.
- Odpowiedzialność za długi spadkowe
Fundacja rodzinna może zostać powołana do dziedziczenia. Jeśli przyjmie spadek, odpowiada za długi spadkowe na zasadach ogólnych. Odpowiedzialność ta jest jednak ograniczona do wartości aktywów spadku, a w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza – do wysokości aktywów netto.
- Zobowiązania wynikające z alimentów
Szczególne regulacje dotyczą zobowiązań alimentacyjnych. Fundacja rodzinna, poza odpowiedzialnością za długi fundatora sprzed jej założenia, może również odpowiadać za jego nowe zobowiązania alimentacyjne. Przykładem jest sytuacja, gdy fundator nie ma wystarczających środków, aby wywiązać się z tego obowiązku.
Fundacja rodzinna to innowacyjne rozwiązanie w zakresie sukcesji majątkowej, lecz jej odpowiedzialność prawna została ściśle określona, aby chronić interesy zarówno fundatora, jak i jego wierzycieli. Instytucja ta pozwala na zabezpieczenie majątku rodzinnego i jego efektywne zarządzanie, ale wymaga staranności w prowadzeniu i planowaniu działań prawnych.