Żołnierz pełniący zawodową służbę wojskową musi czasem zmierzyć się z postępowaniem w przedmiocie zwolnienia go z zawodowej służby wojskowej. W niniejszym artykule przedstawię najważniejsze informacje, które mogą uchronić żołnierza w takiej sytuacji.
Przede wszystkim należy pamiętać, że organ wojskowy może dokonać wszczęcia postępowania na podstawie przepisu art. 226 ustawy o obronie Ojczyzny (dalej ustawy), regulującym obligatoryjne przesłanki zwolnienia z zawodowej służby wojskowej albo na podstawie przepisu art. 228 ustawy o obronie Ojczyzny, regulującym przesłanki o charakterze fakultatywnym. Warto wyraźnie wskazać, co często jest mylące – postępowanie w przedmiocie zwolnienia z zawodowej służby wojskowej jest postępowaniem administracyjnym, a nie dyscyplinarnym. Jest to kluczowe, z uwagi na inne uprawnienia przysługujące żołnierzowi w sprawie.
Zgodnie z art. 226 ustawy o obronie Ojczyzny, „Żołnierza zawodowego zwalnia się z zawodowej służby wojskowej wskutek: 1) zrzeczenia się obywatelstwa polskiego; 2) wybrania na posła, w tym do Parlamentu Europejskiego, senatora, na kierownicze stanowisko państwowe obsadzane na podstawie wyboru oraz do organów wykonawczych samorządu terytorialnego; 3) ustalenia przez wojskową komisję lekarską niezdolności do służby; 4) odmowy przyjęcia skierowania do wojskowej komisji lekarskiej lub nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się do tej komisji w określonym terminie i miejscu albo niepoddania się badaniom, do których został zobowiązany przez komisję lekarską; 5) osiągnięcia wieku 60 lat życia, z zastrzeżeniem art. 227; 6) otrzymania niedostatecznej ogólnej oceny w opinii służbowej; 7) złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia lustracyjnego; 8) odmowy pełnienia służby na równorzędnym lub wyższym stanowisku służbowym; 9) upływu terminu wypowiedzenia stosunku służbowego zawodowej służby wojskowej dokonanego przez żołnierza zawodowego; 10) niewyznaczenia na stanowisko służbowe w czasie pozostawania w dyspozycji; 11) utraty stopnia wojskowego albo degradacji; 12) prawomocnego orzeczenia o wymierzeniu kary dyscyplinarnej określonej w art. 362 ust. 1 pkt 7; 13) prawomocnego orzeczenia środków karnych pozbawienia praw publicznych, wydalenia z zawodowej służby wojskowej lub zakazu wykonywania zawodu żołnierza zawodowego; 14) skazania prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności lub aresztu wojskowego bez warunkowego zawieszenia jej wykonania; 15) prawomocnego ukarania przez organ właściwego samorządu zawodowego karą zawieszenia lub pozbawienia prawa wykonywania zawodu (specjalności zawodowej), o ile brak jest możliwości wyznaczenia tego żołnierza na inne stanowisko służbowe; 16) nieobecności w służbie jednorazowo przez okres 3 dni roboczych, która nie została usprawiedliwiona”.
Z kolei zgodnie z art. 228 ust. 1 ustawy o obronie Ojczyzny, „Żołnierza zawodowego można zwolnić z zawodowej służby wojskowej wskutek: 1) skazania prawomocnym wyrokiem na karę pozbawienia wolności lub aresztu wojskowego z warunkowym zawieszeniem wykonania tej kary; 2) odmowy wydania lub cofnięcia żołnierzowi wymaganego poświadczenia bezpieczeństwa; 3) niewyznaczenia na stanowisko służbowe na kolejną kadencję; 4) otrzymania dostatecznej ogólnej oceny w opinii służbowej; 5) zaistnienia potrzeb Sił Zbrojnych - za pisemną zgodą żołnierza; 6) skazania prawomocnym wyrokiem na karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności lub karę aresztu wojskowego z warunkowym zawieszeniem jej wykonania; 7) skreślenia żołnierza zawodowego w trakcie kształcenia, o którym mowa w art. 95 ust. 4, z listy kształconych z uwagi na niespełnienie wymogów określonych w regulaminie nauki lub studiów; 8) zachowania naruszającego godność lub honor żołnierza lub nielicującego z powagą służby oraz godzącego w dobre imię lub interes Sił Zbrojnych; 9) upływu 12 miesięcy zawieszenia w czynnościach służbowych, jeżeli nie ustały przyczyny będące podstawą zawieszenia; 10) popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia dalsze pozostawanie w służbie; 11) upływu 12 miesięcy od dnia zaprzestania pełnienia służby z powodu choroby lub pobytu w szpitalu albo innym podmiocie leczniczym wykonującym działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne oraz niewystępowanie przesłanek, o których mowa w art. 18 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa”.
W tym miejscu należy wskazać na różnice między obligatoryjnym, a fakultatywnym charakterem wskazanych wyżej przesłanek. W przypadku spełnienia choćby jednej przesłanki, opisanej w art. 226 ustawy o obronie Ojczyzny, organ wojskowy jest obowiązany do wszczęcia postępowania administracyjnego w przedmiocie zwolnienia żołnierza z zawodowej służby wojskowej. Odmiennie z kolei kształtuje się sytuacja procesowa, jeżeli zostanie spełniona przesłanka o charakterze fakultatywnym, albowiem właściwy organ wojskowy może, ale nie musi przedmiotowego postępowania wszczynać. Wszystko zależy od uznania, czy zwolnienie żołnierza z zawodowej służby wojskowej – zdaniem organu wojskowego – jest jedynym rozwiązaniem problemów z żołnierzem.
Najczęściej spotykanymi sytuacjami o charakterze obligatoryjnym jest przede wszystkim: 1) ustalenie przez wojskową komisję lekarską niezdolności do służby; 2) odmowa przyjęcia skierowania do wojskowej komisji lekarskiej lub nieusprawiedliwionego niezgłoszenia się do tej komisji w określonym terminie i miejscu albo niepoddania się badaniom, do których został zobowiązany przez komisję lekarską; 3) otrzymanie niedostatecznej ogólnej oceny w opinii służbowej; 4) nieobecność w służbie jednorazowo przez okres 3 dni roboczych, która nie została usprawiedliwiona. W przypadku, jeżeli żołnierz nie podejmie się obrony swoich praw w interesów, zostanie zwolniony z zawodowej służby wojskowej.
Z kolei w przypadku fakultatywnych przesłanek, to najczęstszymi sytuacjami są to z kolei np. 1) otrzymanie dostatecznej ogólnej oceny w opinii służbowej; 2) zachowania naruszającego godność lub honor żołnierza lub nielicującego z powagą służby oraz godzącego w dobre imię lub interes Sił Zbrojnych; 3) popełnienia czynu o znamionach przestępstwa albo przestępstwa skarbowego, jeżeli popełnienie czynu jest oczywiste i uniemożliwia dalsze pozostawanie w służbie. Wszczęcie postępowania w ww. sytuacjach jest z kolei uznaniowe, co znaczy, że organ wojskowy może, ale nie musi wszczynać postępowania w przedmiocie zwolnienia z zawodowej służby wojskowej.
Żołnierz, który otrzymał zawiadomienie o wszczęciu postępowania powinien pamiętać o najbardziej kluczowych krokach, aby zagwarantować sobie jakąkolwiek możliwość wyjścia z przedmiotowej sytuacji. Wskazane poniżej kroki ułatwią także – jeżeli żołnierz się zdecyduje – pracę pełnomocnikowi, albowiem od ręki będzie znać stan sprawy i będzie mógł podjąć właściwe kroki, aby przechylić szalę na stronę żołnierza.
Po pierwsze, z chwilą doręczenia żołnierzowi zawiadomienia o wszczęciu postępowania, ma on prawo do zapoznania się z aktami sprawy i wypowiedzenia się, co do zebranego materiału dowodowego w sprawie. Co do zasady, organ wojskowy wyznacza termin 7 dni od dnia doręczenia na zapoznanie się z aktami i ewentualne zajęcie stanowiska, a także złożenie wniosków dowodowych. Najlepiej od razu umówić się z prowadzącym postępowanie na zapoznanie się z aktami sprawy i wykonanie fotokopii akt (np. przy pomocy telefonu komórkowego). Organ wojskowy nie ma prawa odmówić żołnierzowi (stronie postępowania administracyjnego) wykonania fotokopii. Co ważne, a niejednokrotnie ma miejsce, organ wojskowy może uchylać się lub nawet odmówić żołnierzowi wykonania fotokopii akt – powstaje pytanie, jak się zachować? W takim przypadku istotnym jest złożenie pisma do jednostki wojskowej np. poprzez wysłanie pocztą (koniecznie listem poleconym), iż odmówiono lub utrudniano dostęp do akt sprawy – ma to elementarne znaczenie przy obronie na późniejszym etapie sprawy.
Finalnie żołnierz otrzymuje dostęp do akt sprawy – na tej podstawie powinien wypowiedzieć się, co do zebranego materiału oraz złożyć wnioski dowodowe. Katalog dowodów wynika z kodeksu postępowania administracyjnego i mogą to być dowody np. z przesłuchania strony, z zeznań świadków lub z dokumentów. Katalog dowodów nie jest ściśle określony, albowiem zgodnie z art. 75 § 1 k.p.a., „jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem”. Po złożeniu stanowiska i wniosków dowodowych, należy oczekiwać na czynności procesowe lub rozstrzygnięcie, co do zawnioskowanych dowodów.
Ostatnim krokiem jest decyzja merytoryczna organu wojskowego, albowiem może on umorzyć postępowanie wskutek stwierdzenia, iż nie doszło do realizacji przesłanek lub brak jest podstaw do zwolnienia żołnierza z zawodowej służby wojskowej albo wydać rozkaz personalny, na mocy którego żołnierz zostaje zwolniony z zawodowej służby wojskowej, w której jednocześnie wyznaczony jest dzień, do którego pełni służbę.
Rozkaz personalny w istocie stanowi decyzję administracyjną, od której służby odwołanie w terminie 14 dni do właściwego organu. Pamiętać należy, że odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu wojskowego, który wydał rozkaz personalny w I instancji. W przypadku błędnego wskazania organu II instancji przez stronę, należy pamiętać, iż to organ I instancji musi przesłać odwołanie do właściwego organu wojskowego II instancji. Odwołanie nie musi mieć szczególnej formy i treści, a jedynie musi z niego wynikać, iż żołnierz nie jest zadowolony z treści rozkazu personalnego. Z doświadczenia jednak wskazać należy, iż skuteczne odwołania od rozkazów personalnych wymagają biegłej znajomości przepisów ustawy o obronie Ojczyzny, aktów wykonawczych oraz przepisów kodeksu postępowania administracyjnego, aby móc zawrzeć skuteczne zarzuty (procesowe i materialne) i odpowiednio sformułować wniosek odwołania. Wniesienie odwołania wstrzymuje wykonalność rozkazu personalnego.
W wyniku rozpoznania przez organ II instancji odwołania od rozkazu personalnego, organ ten może m.in. utrzymać rozkaz personalny w mocy, uchylić go i przekazać do ponownego rozpoznania albo umorzyć postępowanie. W przypadku utrzymania zaskarżonego rozkazu personalnego w mocy, żołnierzowi przysługuje jeszcze prawo do wniesienia skargi do wojewódzkiego sądu administracyjnego, co będzie przedmiotem odrębnego artykułu.
Kancelaria specjalizuje się w zakresie prawa wojskowego i w tym zakresie oferuje rzetelne doradztwo oraz pomoc prawną, a także reprezentację żołnierzy w sprawach zwolnienia z zawodowej służby wojskowej. Posiadane doświadczenie i wiedza pozwala na skuteczną pomoc żołnierzom w tego rodzaju sprawach.