Posiadanie jest stanem, w którym posiadacz faktycznie włada rzeczą. Posiadaczem samoistnym jest ten, kto włada rzeczą jakby był jej właścicielem, natomiast posiadaczem zależnym jest ten, kto wie, że prawo do rzeczy przysługuje komuś innemu. Powyższe wynika z art. 336 Kodeksu cywilnego: Posiadaczem rzeczy jest zarówno ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).
Posiadaczem rzeczy może być oczywiście jej właściciel, jednakże nie zawsze tak jest. Dlatego warto wiedzieć, że na gruncie polskiego prawa cywilnego ochronie podlega nie tylko własność, ale także i posiadanie. Poniżej zostaną omówione możliwości prawne ochrony posiadania wynikające z Kodeksu cywilnego. Te same zasady mają zastosowanie także do ochrony posiadania lokalu.
Po pierwsze, zgodnie z art. 342 k. c. „Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze”. Co ważne przepis ten dotyczy również właściciela rzeczy, który próbowałby samowolnie odzyskać rzecz od jej posiadacza, np. właściciela mieszkania, który z pominięciem procedur prawnych usiłuje „eksmitować” na własną rękę najemców. Na marginesie należy zaznaczyć, że tego rodzaju zachowanie właściciela może także zostać uznane za przestępstwo naruszenia miru domowego, o którym mowa w art. 193 k.k., co jednak będzie przedmiotem odrębnego artykułu.
Posiadacz, którego posiadanie zostało bezprawnie naruszone, ma prawo uciec się do obrony koniecznej. Posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób. Posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.
Opisana wyżej instytucja obrony koniecznej i samopomocy przyznana została posiadaczowi artykułem 343 k.c. i jest jedyną formą bezpośredniej, fizycznej ochrony posiadania. Aby zastosowanie obrony koniecznej było uzasadnione, atak na posiadanie powinien być bezpośredni i jednocześnie samowolny (bezprawny). Celem ataku może być sama rzecz (ochrona przed zniszczeniem, utratą rzeczy) lub posiadanie (ochrona przed utratą posiadania). Natomiast zastosowanie samopomocy, czyli próby przywrócenia stanu poprzedniego – odzyskania rzeczy, przywrócenie posiadania – także powinno nastąpić natychmiast po ich utracie (tak m. in.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 1968 r. sygn. akt II CR 69/68). Posiadacz, broniący się przed utratą posiadania lub próbujący przywrócić stan poprzedni, musi zastosować środki proporcjonalne do siły zamachu, zastosowanie siły nieproporcjonalnie dużej byłoby przekroczeniem granic obrony koniecznej.
Poza obroną konieczną i samopomocą, pozostałe środki ochrony posiadania mają już charakter prawny i stosować je można właśnie na drodze prawnej. Mowa tu o roszczeniach posesoryjnych, które posiadacz może skierować do sądu w formie powództwa cywilnego przeciwko naruszycielowi posiadania.
Pierwszym z tych roszczeń jest roszczenie o ochronę. Zgodnie z art. 344 § 1 k. c., „Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem”. Powództwo przeciwko osobie naruszającej posiadanie przysługuje posiadaczowi, gdy przypadki naruszenia posiadania przez ten sam podmiot są wielokrotne, powtarzające się, oraz gdy są one samowolne (bezprawne). Samowolność oznacza sytuacje, gdy naruszenia posiadania odbywają się bez zgody posiadacza i są sprzeczne z prawem. Chodzi tu m. in. o pozbawienie posiadacza posiadania przez zajęcie całej lub części rzeczy, zabranie rzeczy ruchomej, wchodzenie na jego grunt czy też jakiekolwiek inne korzystanie z rzeczy ograniczające swobodne wykonywanie władztwa nad rzeczą przez posiadacza.
Posiadaczowi przysługuje także roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego, np. o przywrócenie mu możliwości mieszkania w danym lokalu, usunięcie niechcianych urządzeń z gruntu itp.
Następnym roszczeniem przysługującym posiadaczowi jest zaniechanie naruszeń, np. zaniechanie przejazdu czy przechodu przez grunt, nieparkowanie pojazdów na gruncie itp. Jak wyjaśnił Sąd Najwyższy: „Sąd uwzględniając powództwo o przywrócenie stanu posiadania (art. 344 § 1 KC) jest zobowiązany do określenia sposobu jego przywrócenia, to jest do zamieszczenia w wyroku dyspozycji, których wykonanie do tego doprowadzi” (Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna i Administracyjna - zasada prawna z dnia 20 września 1988 r. III CZP 37/88). Termin przedawnienia wynosi rok od wystąpienia naruszeń, po czym roszczenie wygasa, jednak w przypadku wystąpienia wielu zachowań powodujących naruszenie posiadania, termin roczny należy liczyć od wystąpienia każdego z nich osobno.
Kolejnym roszczeniem przysługującym posiadaczowi jest roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody. Co jednak ważne, to roszczenie powinno być dochodzone jeszcze przed rozpoczęciem budowy. W każdym razie roszczenie wygasa, jeśli powództwo nie zostało wytoczone do miesiąca od rozpoczęcia budowy. Jest to zatem roszczenie prewencyjne, które ma służyć nie naprawieniu szkody, ale jej zapobieżeniu.
Kancelaria oferuje kompleksową pomoc w procesie skutecznej ochrony posiadania i dochodzeniu związanych z tym roszczeń przed sądem. Dzięki naszemu doświadczeniu i specjalistycznej wiedzy jesteśmy w stanie zapewnić kompleksowe wsparcie na każdym etapie tego procesu.