Relacja między umową o dzieło a umową o roboty budowlane stanowi istotne zagadnienie w polskim systemie prawnym, szczególnie w kontekście realizacji inwestycji budowlanych oraz świadczenia usług o charakterze dzieła. W praktyce te dwa rodzaje umów, mimo pewnych podobieństw, wykazują znaczne różnice, zarówno pod względem ich przedmiotu, jak i stron zobowiązanych oraz zakresu odpowiedzialności. Pytanie, czy umowa o roboty budowlane jest jedynie szczególnym rodzajem umowy o dzieło, czy też stanowi odrębny rodzaj kontraktu, pozostaje jednym z centralnych zagadnień w tym obszarze.
Zgodnie z jednym z poglądów, umowa o roboty budowlane stanowi jedynie rodzaj (podtyp) umowy o dzieło, co ma swoje oparcie w historycznych źródłach oraz konstrukcji kodeksowej. Sąd Najwyższy wielokrotnie odnosił się do tej kwestii, wskazując, że umowa o roboty budowlane, choć wyodrębniona formalnie w Kodeksie cywilnym, w swojej istocie jest rozwinięciem umowy o dzieło. Przykładem może być wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 czerwca 2000 r. (IV CKN 70/00, LEX nr 42356), w którym stwierdzono, że „umowa o roboty budowlane wywodzi się historycznie z umowy o dzieło” i jest jedynie jej szczególną postacią. Również wyrok z dnia 7 listopada 1997 r. (II CKN 446/97, LEX nr 32208) podkreśla, że „umowa o roboty budowlane jest szczególną postacią umowy o dzieło.”
Takie podejście wskazuje na funkcjonalne i historyczne związki obu umów, zwłaszcza w kontekście podobieństw dotyczących zobowiązania do wykonania określonego rezultatu. W obu przypadkach celem jest osiągnięcie rezultatu w postaci konkretnego dzieła (w sensie materialnym lub niematerialnym), co stawia te umowy w jednym szeregu, jeżeli chodzi o ich strukturę prawną. Przykładem może być sytuacja, w której wykonawca zobowiązuje się do realizacji projektu, który ma przynieść określony rezultat – może to być zarówno budowa konkretnego budynku (umowa o roboty budowlane), jak i stworzenie indywidualnego produktu (umowa o dzieło).
Jednakże, nowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego oraz rozwój doktryny prawa cywilnego zdecydowanie opowiadają się za tym, że umowa o roboty budowlane powinna być traktowana jako odrębny rodzaj kontraktu. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 31 sierpnia 2018 r. (I CSK 548/17, LEX nr 2555764) stanowi jedno z kluczowych orzeczeń w tej materii, wskazując, że „umowa o roboty budowlane (art. 647 k.c.) jest samodzielnym typem umowy, odrębnej od umowy o dzieło.” Sąd argumentował, że umowa o roboty budowlane charakteryzuje się szczególną formą współpracy między inwestorem a wykonawcą, która znacznie wykracza poza prosty stosunek prawny wynikający z umowy o dzieło.
Istotnym elementem odróżniającym umowę o roboty budowlane od umowy o dzieło jest specyficzny sposób realizacji zobowiązań stron. Umowa o roboty budowlane wymaga od inwestora nie tylko dostarczenia projektu budowlanego, ale również przekazania terenu budowy, zapewnienia nadzoru nad prowadzonymi pracami oraz odbioru gotowego obiektu. Z kolei wykonawca zobowiązany jest do realizacji robót zgodnie ze sztuką budowlaną oraz pod nadzorem inspektora nadzoru budowlanego. To współdziałanie inwestora i wykonawcy jest kluczowe dla prawidłowego przebiegu realizacji umowy o roboty budowlane, co wyraźnie odróżnia ją od klasycznej umowy o dzieło, gdzie tego rodzaju współpraca nie jest wymagana.
Kolejną różnicą między tymi umowami jest zakres odpowiedzialności stron. W przypadku umowy o dzieło, wykonawca zobowiązany jest do dostarczenia dzieła zgodnie z umówionymi warunkami, a odpowiedzialność za wykonanie dzieła ogranicza się głównie do jakości rezultatu. Natomiast w przypadku umowy o roboty budowlane, odpowiedzialność wykonawcy jest znacznie bardziej rozbudowana. Obejmuje ona nie tylko sam rezultat prac, ale także zgodność z projektem budowlanym, wymaganiami sztuki budowlanej oraz prawidłowe koordynowanie prac na budowie, w tym nadzór nad ewentualnymi podwykonawcami. Co więcej, na wykonawcy ciąży także obowiązek zapewnienia odpowiednich warunków technicznych i zgodności z przepisami prawa budowlanego.
Podsumowując, umowa o dzieło i umowa o roboty budowlane różnią się przede wszystkim zakresem zobowiązań oraz rodzajem współpracy między stronami. Umowa o dzieło jest stosowana w przypadku, gdy przedmiotem kontraktu jest wykonanie konkretnego, zindywidualizowanego dzieła, które nie wymaga skomplikowanych procesów współpracy między stronami, jak ma to miejsce w przypadku umowy o roboty budowlane. Typowymi przykładami umowy o dzieło mogą być wykonanie utworu artystycznego, uszycie garnituru na miarę czy stworzenie strony internetowej. Umowa ta skupia się na rezultacie i nie wymaga tak złożonego procesu współpracy, jak umowa o roboty budowlane.
Z kolei umowa o roboty budowlane jest stosowana w przypadku inwestycji budowlanych, gdzie konieczne jest skoordynowanie działań wielu podmiotów, zapewnienie projektu budowlanego oraz przeprowadzenie prac zgodnie z normami budowlanymi i nadzorem technicznym. Typowymi przykładami będą budowa domu, biurowca czy innej dużej inwestycji budowlanej. Oprócz końcowego rezultatu, istotnym elementem tej umowy jest ścisłe współdziałanie inwestora i wykonawcy, co czyni ją bardziej skomplikowaną pod względem realizacji oraz wymagań prawnych.
Dla wykonawców i inwestorów wybór odpowiedniego rodzaju umowy ma kluczowe znaczenie. Dla osób, które pragną zamówić indywidualne, jednoznacznie określone dzieło, umowa o dzieło będzie właściwa, natomiast dla inwestorów planujących większe przedsięwzięcia budowlane umowa o roboty budowlane będzie bardziej adekwatnym wyborem, zważywszy na jej elastyczność w zakresie współpracy oraz precyzyjne uregulowanie odpowiedzialności stron za realizację prac budowlanych.
Kancelaria oferuje kompleksową pomoc w procesie skutecznego dochodzenia roszczeń, zarówno na etapie przedsądowym, jak i oferuje reprezentację przed sądem. Dzięki naszemu doświadczeniu i specjalistycznej wiedzy jesteśmy w stanie zapewnić wsparcie na każdym etapie tego procesu.