Każdego roku, w okresie od 15 sierpnia do 15 października, żołnierze pełniący zawodową służbę wojskową poddawani są opiniowaniu służbowemu przez swoich bezpośrednich przełożonych, którzy mają za zadanie ocenić przebieg służby danego żołnierza.
Zasadniczymi aktami prawnymi regulującymi powyższe zagadnienie jest ustawa z dnia 11 marca 2022 roku o obronie Ojczyny (dalej ustawy) oraz rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 25 marca 2024 roku w sprawie opiniowania służbowego (dalej rozporządzenie).
Opiniowanie służbowe ma przede wszystkim za zadanie dokonanie oceny realizacji przez żołnierza jego obowiązków na stanowisku służbowym lub wykonywanych zadań. W ramach opiniowania u żołnierza ocenie podlegają także jego kompetencje, predyspozycje, postawy i zachowania poza godzinami służby. Opinia służbowa żołnierza powinna także wskazywać kierunek rozwoju zawodowego żołnierza i określenie jego potrzeb szkoleniowych. Omawiana opinia musi zostać sporządzona na formularzu, o którym mowa w § 2 rozporządzenia, stanowiącym jego załącznik.
W ramach opiniowania służbowego opiniujący ocenia:
1) wywiązywanie się opiniowanego z obowiązków służbowych na stanowisku służbowym lub z zadań służbowych w przypadku opiniowanego pełniącego służbę w dyspozycji, w tym w oddelegowaniu (za które opiniowany żołnierz może dostać odpowiednio 0, 5, 10 lub 12 punktów), według następujących kryteriów:
a) wyszkolenie bojowe,
b) jakość i terminowość wykonywania obowiązków służbowych lub zadań służbowych,
c) dyspozycyjność, z uwzględnieniem danych mających charakter informacyjny dotyczących liczby dni nieobecności: nieusprawiedliwionych, z tytułu tymczasowego aresztowania, z tytułu zastosowania dyscyplinarnych środków zapobiegawczych, z tytułu przebywania na zwolnieniach lekarskich, z wyjątkiem przebywania na zwolnieniach lekarskich, za które żołnierz zachowuje prawo do 100 % uposażenia,
d) samodzielność i inicjatywa,
e) sprawność fizyczna;
2) kompetencje i predyspozycje opiniowanego (za które opiniowany żołnierz może dostać odpowiednio 0, 2, 3 lub 4 punkty), według następujących kryteriów:
a) odpowiedzialność,
b) trafność i szybkość podejmowania decyzji,
c) odporność na stres i trudy służby,
d) planowanie i organizacja pracy,
e) komunikatywność i umiejętność pracy w zespole,
f) stosowanie się do przepisów, norm i reguł,
g) rozwój własny i podnoszenie kwalifikacji,
h) dbałość o sprzęt i mienie,
i) kultura osobista i dbałość o wygląd zewnętrzny;
3) postawę i zachowanie poza godzinami służby.
W przypadku żołnierzy zawodowych w ocenie sprawności fizycznej, o której mowa w ust. 1 pkt 1 lit. e, bierze się również pod uwagę ocenę ze sprawdzianu sprawności fizycznej, pod warunkiem że nie zachodzą przesłanki określone w art. 332 ust. 5 i 6 ustawy. W ramach opiniowania służbowego żołnierzy zawodowych opiniujący uwzględnia także kryteria dodatkowe, obejmujące zaangażowanie żołnierza zawodowego w realizację czasowego pełnienia dodatkowych obowiązków służbowych lub nieetatowych funkcji, szkoleń poligonowych i ćwiczeń wojskowych oraz inicjatyw społecznych promujących postawę patriotyczną i proobronną.
Następnie, ogólną ocenę opiniowanego żołnierza wystawia się na podstawie sumy punktów, według następującej skali:
1) wzorowa (6) - jeżeli uzyskał powyżej 92 punktów;
2) bardzo dobra (5) - jeżeli uzyskał od 77 do 92 punktów;
3) dobra (4) - jeżeli uzyskał od 60 do 76 punktów;
4) dostateczna (3) - jeżeli uzyskał od 38 do 59 punktów;
5) niedostateczna (2) - jeżeli uzyskał poniżej 38 punktów.
Co ważne, w przypadku pozyskania i potwierdzenia przez opiniującego faktów świadczących o postawie i zachowaniu poza godzinami służby opiniowanego nielicujących z godnością i postawą żołnierza ocena ogólna tego opiniowanego - stosownie do charakteru zachowania - zostaje odpowiednio obniżona i wymaga pisemnego uzasadnienia. Opiniujący przełożony nie może się zwolnić z powyższego obowiązku.
Najważniejsze jednak jest to, iż w świetle obowiązujących przepisów, opiniujący przełożony może w formie opisowej uzasadnić wystawioną ogólną ocenę zawartą w opinii służbowej - w odniesieniu do ocen od dostatecznej (3) do wzorowej (6). W przypadku wystawienia oceny niedostatecznej (2) forma opisowa jest obowiązkowa. Tym samym, jeżeli żołnierz otrzyma inną ocenę, niż niedostateczną lub przełożony nie uzna zachowania żołnierza za nielicującego z powagą żołnierza polskiego, to przełożony nie ma obowiązku uzasadniać oceny.
Co istotne, o czym każdy żołnierz powinien wiedzieć, to fakt, iż w sprawie opiniowania żołnierz każdorazowo występuje osobiście i nie może być reprezentowany przez pełnomocnika. Tym samym wniesienie odwołania lub wniosku o zweryfikowanie opinii służbowej - o których to środkach odwoławczych będzie w dalszej części artykułu - przez pełnomocnika będzie bezskuteczne, albowiem jego udział jest wyłączony na mocy ustawy. Należy jednak pamiętać, iż żołnierz ma możliwość skonsultowania i doradzenia się profesjonalnego pełnomocnika w zakresie tego, na co zwrócić uwagę przy danym kryterium, jakie błędy popełnił przełożony lub wyższy przełożony, jak również jakie wymagania formalne muszą zostać spełnione, aby środki odwoławcze zostały rozpoznane.
Po przeprowadzeniu opiniowania służbowego żołnierzy opiniujący podpisuje oryginał opinii służbowej i wpisuje datę jej sporządzenia. Następnie, przełożony zapoznaje żołnierza z opinią służbową podczas rozmowy oraz doręcza za pokwitowaniem potwierdzoną kopię opinii służbowej żołnierza, którego ona dotyczy, w terminie 14 dni od dnia jej sporządzenia. Podczas rozmowy przełożony poucza opiniowanego o przysługującym mu prawie wniesienia odwołania od opinii, w terminie 14 dni od doręczenia kopii opinii.
W przypadku odmowy przyjęcia opinii służbowej przez opiniowanego żołnierza uznaje się - na równi z doręczeniem tej opinii - zapoznanie opiniowanego z treścią opinii przez jej odczytanie. Przełożony poucza opiniowanego o przysługującym mu prawie do wniesienia odwołania od opinii i dokonuje adnotacji dotyczącej tego faktu w arkuszu opinii służbowej. W przypadku braku możliwości zapoznania opiniowanego żołnierza z opinią służbową w sposób określony powyżej, przełożony zapoznaje żołnierza z tą opinią w inny możliwy sposób, w szczególności:
1) przesyła mu tę opinię za zwrotnym potwierdzeniem odbioru na jego adres zamieszkania;
2) doręcza mu tę opinię do rąk własnych - osobiście lub przez osobę upoważnioną przez dowódcę jednostki wojskowej.
Odwołanie od opinii służbowej opiniowany żołnierz wnosi na piśmie za pośrednictwem opiniującego do wyższego przełożonego w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia. Odwołanie wniesione po terminie nie podlega rozpatrzeniu. W odwołaniu winno znaleźć się szczegółowe ustosunkowanie, co do poszczególnych kryteriów, tak aby zakwestionować punktację i finalnie ocenę ogólną. Warto pamiętać, iż należy w takim odwołaniu wskazać zakres, z którym się żołnierz nie zgadza np. „w części dotyczącej kryterium wyszkolenia bojowego”. Warto w takim przypadku przygotować odpowiednie argumenty i konkretne sytuacje uzasadniające stanowisko odwołania, albowiem ogólnikowe stwierdzenia nie stanowią skutecznej podstawy do podważenia oceny przełożonego. Odwołanie powinno także zawierać stosowny wniosek tj. zmiany, uzupełnienia lub uchylenia i wydania nowej opinii służbowej - wbrew pozorom jest to istotny element, albowiem stanowi to żądanie żołnierza, oczekującego określonego rozstrzygnięcia.
Opiniujący przełożony w terminie 7 dni od dnia otrzymania odwołania przesyła opinię służbową - wraz z odwołaniem i swoim stanowiskiem w sprawie - do wyższego przełożonego. Wyższy przełożony w przypadku:
1) utrzymania w mocy opinii służbowej - dokonuje w arkuszu adnotacji o sposobie rozpatrzenia odwołania, a następnie potwierdza ją własnoręcznym podpisem oraz opatruje datą;
2) zmiany lub uzupełnienia opinii służbowej - dokonuje w arkuszu zmian lub uzupełnień pismem odręcznym w kolorze czerwonym, co potwierdza własnoręcznym podpisem oraz opatruje datą, a następnie dokonuje adnotacji o sposobie rozpatrzenia odwołania;
3) uchylenia i wydania nowej opinii służbowej - przekreśla pierwszą stronę arkusza kolorem czerwonym oraz dokonuje adnotacji o sposobie rozpatrzenia odwołania, co potwierdza własnoręcznym podpisem oraz opatruje datą, a następnie wydaje nową opinię służbową;
4) uchylenia opinii służbowej, jeżeli brak było podstaw prawnych do jej sporządzenia, przekreśla pierwszą stronę arkusza kolorem czerwonym oraz dokonuje adnotacji o sposobie rozpatrzenia odwołania, co potwierdza własnoręcznym podpisem oraz opatruje datą.
Wyższy przełożony w terminie 30 dni od dnia otrzymania odwołania informuje opiniowanego oraz opiniującego o sposobie rozpatrzenia odwołania i doręcza opiniowanemu - za pokwitowaniem - potwierdzoną za zgodność z oryginałem kopię ostatecznej opinii służbowej.
Opinia służbowa żołnierza rozpoznana przez wyższego przełożonego ma charakter ostateczny, poza sytuacją, w której utrzymano w mocy ocenę niedostateczną.
Warto pamiętać, że wyższy przełożony może zmienić opinię służbową na niekorzyść żołnierza wyłącznie w przypadku ujawnienia okoliczności lub faktów mających negatywny wpływ na wynik opinii służbowej, które nie były znane opiniującemu w dniu wydania opinii, od której wniesiono odwołanie.
W przypadku utrzymania w mocy oceny niedostatecznej w opinii służbowej przez wyższego przełożonego, żołnierzowi przysługuje prawo do złożenia na piśmie wniosku o zweryfikowanie opinii służbowej. Co do zasady wniosek ten kierowany jest do dowódcy jednostki wojskowej, chyba że dotyczy to żołnierzy pełniących służbę na stanowisku zastępcy jednostki wojskowej - w takim przypadku przedmiotowy wniosek jest kierowany do wyższego przełożonego. Termin na wniesienie powyższego środka zaskarżenia wynosi 7 dni od dnia doręczenia opiniowanemu żołnierzowi ostatecznej opinii służbowej. Jest to znacząca czasowa różnica między odwołaniem. Należy także pamiętać, iż przepisy prawa nie nakładają na kogokolwiek obowiązku pouczenia o prawie do wniesienia ww. wniosku, a tym samym to opiniowany żołnierz winien posiadać wiedzę o przedmiotowym uprawnieniu.
Wniosek powinien zawierać określone żądanie, ustosunkowanie się do treści ostatecznej opinii służbowej, a także wniosek o jego zmianę, uzupełnienie lub uchylenie i wydanie nowej opinii. Konstrukcyjnie powyższy wniosek jest podobny, co do odwołania, z tą jednak różnicą, iż w sprawie zainicjowanej na podstawie wniosku, dowódca może powołać specjalną komisję, która zbada zasadność takiego wniosku. O ile powołanie komisji jest decyzją dowódcy jednostki wojskowej, to warto w piśmie inicjującym postępowanie zawrzeć wniosek o powołanie komisji, w szczególności, iż żołnierzowi przysługuje prawo do wskazania swojego przedstawiciela w komisji. W składzie powołanej komisji nie mogą znajdować się opiniowany żołnierz oraz wyższy przełożony (jeżeli rozpatrywał odwołanie).
Dowódca jednostki wojskowej informuje opiniowanego oraz opiniującego o sposobie zweryfikowania opinii służbowej i doręcza opiniowanemu - za pokwitowaniem - potwierdzoną za zgodność z oryginałem kopię zweryfikowanej opinii służbowej. Ponadto, Dowódca jednostki wojskowej w ostatecznej albo zweryfikowanej opinii służbowej wyznacza kierunek rozwoju zawodowego opiniowanego żołnierza i określa jego potrzeby szkoleniowe.
Zdarzają się czasem sytuacje, w którym opiniowany żołnierz nie zgadza się z treścią opinii i jednocześnie nie złożył w terminie odwołania. Jeżeli opiniowany nie złożył odwołania od opinii służbowej (w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia lub uchybił temu terminowi), w której przełożony wystawił ogólną ocenę niedostateczną, otwiera się termin do złożenia wniosku o zweryfikowanie opinii służbowej, co może stanowić ostatnią szansę dla takiego żołnierza.
Kancelaria specjalizuje się w zakresie prawa wojskowego i w tym zakresie oferuje rzetelne doradztwo oraz pomoc prawną, a także reprezentację w różnych postępowaniach - na szczeblu administracyjnym, dyscyplinarnym lub karnym wojskowym.